Aflatoksin (Afla + toksin) birleşim ile oluşan küfün adından ‘’Aspergillusflavus’’ ve zehir anlamına gelen “toksin” kelimesinin birleşimiyle meydana getirilmiştir. Genel olarak İnsan bazlı ürünlerde, yemlerde, tahıllarda, bir çok değişik türde, kuru yiyeceklerde rutubetin artışından ve sıcaklığa değişkenlik gösterebilecek biçimde olan mantar türleri hızla ürer ve ‘’mikotoksin’’ yani -küf zehiri- denilen, zararlı olan bir toksin üretir.
Aflatoksinler, zehir ve kanserojen içeren maddelerdir. En etkili bir biçimde gen haritasını da değiştirebilen türü “Aflatoksin B1”dir.
Bazı ürünlerin üzerileri bu maddeye bağlı olarak küf üretmektedir. Bazı insanlar küflü olmasına rağmen bu ürünleri kullanmaktadırlar. Bu kesinlikle yanlış ve tehlikelidir. Küflü yiyecekler asla kullanılmamalı ve tüketilmemelidir. Bu küflü besinlerin sonuçları kısa sürede etki göstermez ancak uzun vadeli koşullarda ciddi etkiler yaratabilmektedir.
Aflatoksin Oluşabilen Ürünler Nelerdir?
Genel olarak;
Sert kabuklu yağlı-kuru meyveler, fındık,yer fıstığı, kuru incir, kuru üzüm, antep fıstığı, pamuk tohumu kırmızıbiber, karabiber, hindistan cevizi, süt, peynir, vb. ürünler, küfün oluşmasını engelleyecek bazı koruyucular kullanılmaz ise aflatoksin meydana getirebilir.
Evcil hayvanlar ve insanlarda aflotoksinler, dünyanın her yerinde çeşitli hastalıklar oluşturabilmektedir. Bu durum bazı çevresel faktörlere de bağlı olarak gelişmektedir. Coğrafi koşullara, yerleşime, çalışmalar yapılacak alanın durumuna , depolama ve işlem sürecine bağlı durumlarda küflenmenin boyutuna göre değişebilmektedir.
Aflatoksinlerin Yapısı ve Meydana Gelmesi
Genel olarak talada hasat edilmeden önce ekinlerde oluşmaya başlar. Küflenme için gerekli olmayan su değerinin normal değeri aşılırsa ve kuruması geciktirilirse kontaminasyon (bozulma) gözlemlenir. En yüksek riskli gıdalar, süt, yumurta, mısır, et ürünlerinin bazıları, fındık badem ve pamuk tohumudur. Zayıf gübreleme, fazla ekin ekilmesi, büyüme aşamaları gibi durumlarda aflatoksin oluşmasını etkileyen faktörlerdir.
Aflatoksinlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Genel olarak yapılan araştırmalar ve deneyler sonucunda karaciğer bölgesi etkilenmektedir. İnsanda akut hepatoksisite durumu ile alakalı olarak az ilişkilendirme bulunmaktadır.
Küfler, günlük hayatımızda oldukça sık rastlanan ve son yıllarda üzerinde önemli bir şekilde durulan bir araştırma konusu olmuştur. Küfler doğal durumlarında oluşup, ürünün kalitesini ve dengesini bozmaktadırlar. Diğer taraftan da insan sağlığı için toksik maddeler oluşturmaktadır. Bu küfler hayvan, bitki ve insanlarda birçok hastalığa neden olmaktadır. Bir çok tarımsal ürünlerde bu tip durumlar yüzünden oldukça zarar görmektedirler.
GIDALARDA AFLATOKSİN VARLIĞI VE YASAL DÜZENLEMELER
Çiğ olarak tüketilen gıdalarda aflatoksin oluşmaktadır. Genel olarak, yerfıstığı, fındık, kakao, kahve, mısır, pirinç, buğday gibi ürünlerde oldukça yaygın bulunmaktadır. Kırmızı biber ve kırmızı biber ürünleri, süt ve süt ürünleri gibi yiyecek ve baharat ürünlerinde aflatoksin oluşmaktadır. Türkiye’deki araştırmalar sonucunda aflatoksin düzeyleri gıda çeşidi, bölgesel ve mevsimsel özellikler gibi faktörlerin etkisiyle, farklılıkların bulunduğu görülmüştür. Türkiye’de de aflatoksin düzeyleri ile ilgili yasal olarak kısıtlamalar mevcuttur. Örneğin, yer fıstığı depolanacaksa nem oranının %8 , bulunduruluduğu ortam sıcaklığının ise 25 derecenin altında bulunması gerekmektedir. Eğer bu koşullar oluşturulmaz ise ürünlerde aflatoksin oluşturan küfler oluşmaya başlayacaktır.
SONUÇ
Aflatoksin kontaminasyonu dünya üzerinde ciddi bir probleme yol açmaktadır. Bu gıdayı kullanan insanların ölümcül sonuçlar yarattığı problemlerini bilmekteyiz. Bu maddenin sağlık üzerinde ve ekonomik olarak kayıplar yarattığı bilinmektedir. Bu durumun ve ortamın oluşmaması ve bu maddenin oluşumunun engellenmesi için, kontrollerin ve izlenimlerin doğru bir şekilde yapılması, yasal düzenlemelere uyulması, bu standartların dışına çıkılmaması gerekmektedir.